فصل دوم کتاب ایرانیان

بنا بر اعتقاد زروانیان، اهورامزدا پس از ظهور، مسئولیت تمام خلقت را بر عهده گرفت و پدرش تمام قدرت خود را به او واگذار کرد و در نتیجه مراسم دینی و هدف های اخلاقی دین زرتش در آیین زروانی به قوت خود باقی ماندند. از سوی دیگر، اهورا مزدا حالا خدایی مخلوق به حساب می آمد. به علاوه چون اهورا مزدا برادر اهریمن بود، اصل زرتشتی جدایی خیر و شر از میان رفته بود. آیین زروانی همچنین راه را برای اندیشیدن و پرسش در باره قدرت زمان و تاثیر آن بر زندگی بشر و رویدادهای جهان گشود. نتیجه، پیدایش مکتب جبر و تقدیر بود که با اصل زرتشتی آزادی اراده و مسئولیت فرد در تضاد قرار داشت. ریشه جبر مطلق در تفکر عرفانی و غیر عرفانی بعدی در آثار شاعران ایرانی مانند خیام، باباطاهر، سعدی و حافظ را شاید بتوان در عقاید دوردست زروانی جستجو کرد و این تاثیر را امروزه هم می توان در کاربرد واژه هایی مانند روزگار، دهر و زمانه در زبان و ادبیات  فارسی دید که همه تلویحا از قدرت مطلق زمان بر سرنوشت بشر حکایت می کنند.

در جلسه اول آذر، فصل دوم کتاب ایرانیان (یونانیان، پارتیان، پارسیان) مورد نقد و بررسی قرار گرفت. آنچه در پی می آید خلاصه روایت ها و برداشت های حاضران است از آنچه خوانده بودند.  

الف:

- برای من سوال اصلی این است که چرا تاریخ ایران از ورود آریائیها به این سرزمین شروع شده. اگر مبدا تاریخ را بگذاریم قبل از این تاریخ، این واقعه می شود حمله آریاییها به ایران. تاریخ نگاری ابزار بسیار قدرتمندی است برای شکل دادن به «تاریخ». تاریخ ایران را شرق شناسان متاخر نوشته اند. مثلا چهارصد سال پیش ایرانیان نمی دانستند که سلسله هخامنشی وجود داشته است.

- چرا می گوییم که آریاییها ایرانی بودند اما سلوکی ها یونانی. چه کسی این را تعیین می کند؟

ب:

- در جواب این سوال باید بگویم که ایرانی یعنی قومیتی که در محدوده جغرافیایی ایران زندگی می کردند.

پ:

- آریایی ها کوچ کردند به ایران؛ تهاجم نکردند. اما سلوکیان ( یونایان) به ایران هجوم آوردند. باید توجه کنیم که آیا تعداد زیادی از یونانیان به ایران منتقل شدند یا اینکه فقط رئوس قدرت یونانی بودند.

ت:

- همه مطالب برایم جالب بود از نظر محتوا: هشتصد سال تاریخ این منطقه جغرافیایی. به خصوص مبحث مربوط به مذاهب: اینکه سه ایزد وجود داشته اهوامزدا، مهر و آناهیتا؛ چند خدایی که در جاهای دیگر بوده اینجا هم وجود داشته و با ظهور زرتشت یکی از آنها می شود قدرت مطلق و دو تای دیگر به رده پایین تر سقوط می کنند؛ این یک انقلاب در باورهای مذهبی مردم است؛ اینکه مهر و آناهیتا می شوند مخلوق امشاسپندان.

ث:

- برای من هم کتاب جالب بود و هم جالب نبود. بخشی که در مورد مذهب حرف زده بود بیش تر از بقیه بخش ها جذاب بود. اما بقیه متن خیلی خلاصه بود. برایم جالب بود که چه طور وقتی ما بچه بودیم این ها را می خواندیم. دوست داشتم آقای کاتوزیان بعضی جاهایش بیشتر گسترش داده بود و با جزئیات بیشتری بیان کرده بود.

- بخشی که در مورد ادبیات دوران اشکانی بود هم برای من خیلی جالب بود (داستان کوتاه درخت آسوریک).

ج:

- با خواندن این کتاب انسان به این فکر می افتد که تاریخ ساختار مند است و همه چیز در حال تکرار شدن. این سوال برای من پیش آمد که آیا واقعا سرنوشت ما از قبل مشخص است؟ آیا با خواندن تاریخ به جبر معتقد می شویم؟

الف:

- کلا دو نظر در مورد اصل تاریخ وجود دارد: اول اینکه تاریخ ساختار دارد و می شود قواعدش را استنباط کرد و دوم خلاف آن. چپ ها بیشتر به ساختار مند بودن تاریخ اعتقاد دارند و راست ها معتقدند ساختارمند نیست.

ب:

- بخش مربوط به مذاهب برایم خیلی جالب بود.

- کجا و به چه استنادی می توانیم بگوییم که زرتشت یک دین توحیدی است در حالیکه از ابتدا یک دوگانگی بین اهورا مزدا و اهریمن وجود دارد. برای همین به نظرم زروانیان بیشتر پدر توحید هستند تا زرتشتیان چون از ابتدا از وحدانیت صحبت می کنند.

- مساله دیگری که برایم جالب بود نقش مذهب بود به عنوان منشا جنبش ها؛ اینکه مذهب یک قدرت است همپای حکومت و تفکیک ناپذیر از آن.

- ویکی پدیا مزدک را به عنوان پدر ایدئولوژی کمونیستی مطرح کرده (ایدئولوژی اشتراکی).

-  کلمه «بازخواست جمعی» در مورد آخرت (اینکه نه تنها به شکل انفرادی بلکه به شکل جمعی مورد بازخواست قرار می گیرند) را قبلا نشنیده بودم. کتاب می گوید که این مفهوم از زرتشتی به سایر ادیان نفوذ کرده است.

ث:

-  زرتشتیان اهورا مزدا را می پرستند نه اهریمن را.

الف:

- توضیح اقای کاتوزیان در مورد یکتاپرستی در دین زرتشتی این است که خدایی «خدا»ست که منشا خیر است که توضیح جان داری نیست ولی قابل قبول نیست.

- کتاب دارد یک کار (اکت) سیاسی انجام می دهد: اینکه همه چیز را خیر و شر معرفی می کند و دین زرتشت را تبدیل می کند به یک آیین یکتا پرستی. با این گونه نوشتن سعی کرده که به زرتشتیان امنیت بدهد. در واقع می توان گفت که تاریخ نگاری خودش سیاست است.


پیشنهاداتی برای مطالعه بیشتر در این زمینه: